Organisatie & restauraties
Situatie tot 1999:
de WHGA bestond nog niet, maar Stadsherstel
Amsterdam had op drie door hen gerestaureerde panden gezorgd dat ook de
historische reclames in ere hersteld werden. Er was beperkte aandacht voor de
verdwijnende geschilderde reclames in het blad Art View (1997), en in een
artikelenserie in het Parool (omstreeks 1990 ?) die de WHGA helaas nooit meer
heeft teruggevonden.
Situatie 2000-2007:
In het maandblad Ons
Amsterdam startte in 2000 een serie van 20 artikelen over verdwijnende
geschilderde reclames, en in de loop van dat jaar troffen twee toekomstige WHGA-teamleden
elkaar op een eerste algemene bijeenkomst van het landelijke platform
"Tekens aan de Wand" (TadW) in
Kampen. Deze twee teamleden werden kort daarop in het diepe gegooid toen in
toenmalig Stadsdeel Westerpark zich plotseling een antieke caféreclame voor
restauratie aandiende. Na wat publiciteit daaromheen meldden zich nog enige
Amsterdamse belangstellenden waarvan er enkelen al snel weer afvielen. Maar met
drie man kun je ook heel wat aan, naar nog zou blijken.
We hadden bedacht dat WHGA © staat voor "Werkgroep Historische Gevelreclames
Amsterdam en omstreken". In den beginne was de WHGA geen rechtspersoon en
had geen budget. Maar het driemanschap was het erover eens dat we als
liefhebbers van de Amsterdamse historie op het gebied van geveltekens ons met
hart en ziel als onbezoldigde vrijwilligers zouden inzetten om dit erfgoed in
de openbare ruimte te hoeden en op de kaart te zetten. De Werkgroepsvorm bleek
goed te werken.
Met veel moeite, hardnekkige inzet,
afgedwongen geluk en niet te vergeten de enorme medewerking vanuit Stadsdeel
Oud-West heeft de WHGA daar toch
ruim 20 restauraties laten voltooien doordat we konden putten uit de Urban-II
subsidie. De Stadsdeelorganisatie was bereid om de formele opdrachtgever van de
restauratoren te zijn waarbij de WHGA de restauraties voorbereidde en leidde.
Als sluitstuk nodigde in 2006 de WHGA deelnemers aan het TadW-overleg uit voor
een presentatie en een twee uur durende wandeling die later de basis zou vormen
voor ons eerste wandelboekje over de gevelreclames in Oud-West.
Het nadeel van de Werkgroepsvorm i.p.v. een
Vereniging of Stichting bleek ons ook: we kennen onze achterban deels wel
(mailinggrootte circa 500 personen) maar we konden hen niet om financiële steun
vragen voor restauraties in (en om) Amsterdam. Overigens verkeerde TadW in
dezelfde positie, dus daar kon de WHGA ook niet terecht: het driemanschap moest
het echt zelf doen. U kunt sindsdien dus geen WHGA-lid worden, maar wel
donateur of medewerker.
Resultaat: 24
voltooide restauraties (gemiddeld ruim 3 per jaar), waarvan 3 zonder directe
bemoeienis van de WHGA.
Situatie 2008-2010:
de WHGA zocht een oplossing om door te kunnen gaan met restaureren. Het
bleek mogelijk om, op basis van de geslaagde restauraties, sommige eigenaren
daarvoor aan te spreken. Dit kwam door een grootscheeps renovatieprogramma van
woningbouwcorporaties waarbij de WHGA kon meeliften tijdens onderhoud aan de
gevels waarbij toch al een steiger geplaatst moest worden. De WHGA vond deze
eigenaren bereid om de formele opdrachtgever van de restauratoren te zijn
waarbij de WHGA de restauraties voorbereidde en leidde.
De WHGA deed ook pogingen om niet alleen in
Stadsdeel Oud-West maar ook in Stadsdelen Oud-Zuid en Noord op deze basis te
kunnen functioneren maar slaagde daar toen niet in, hoewel ook daar sprake was
van de negentiende eeuwse gordel en URBAN-II-budget voor achterstandswijken. De
WHGA (als projectleider) had bedacht om
de Stichting Historische Gevelreclames Amsterdam (SHGA ©) naast zich te willen
zien die als doel zou hebben budget te verwerven voor toekomstige
WHGA-restauraties. Met subsidies, donaties en giften zou dan het Fonds
Historische Gevelreclames Amsterdam (FHGA ©) gevuld kunnen worden.
We zagen echter op tegen het gedoe, dus nam
de WHGA contact op met de verwante Vrienden van Amsterdamse
Gevelstenen. Deze (VVAG)
is immers een gerenommeerde en actieve restaurerende instelling en
rechtspersoon met culturele
ANBI-status, met leden en donateurs. De VVAG zag wel dat de WHGA inmiddels
goed presteerde, en zich ook op niet-bekrompen wijze inspande om geveltekens te
behouden, maar had nog wat bedenktijd nodig. Ook van de zijde van de Bond Heemschut kreeg de WHGA nu steun. En
het driemanschap trof zodoende nog drie enthousiasten die daadwerkelijk een
bijdrage leveren. Zo kon ook een begin gemaakt worden met een publicatie over
de eerste series restauraties.
Resultaat: 2 voltooide
restauraties (gemiddeld bijna 1 per jaar).
Situatie 2011-2013:
de WHGA kwam in 2011 met de VVAG overeen dat door de verwantschap onder
de noemer "historische geveltekens" er geen bezwaar was om een
gezamenlijke financiële administratie te voeren. Daartoe beheert de
VVAG-penningmeester het WHGA-budget als een "geoormerkt bedrag". Dit
opende de weg voor de WHGA om bij de Stadsdelen projectsubsidies aan te vragen
om de (professionele) restauratoren en eventueel de benodigde steiger te kunnen
betalen. Hoewel het WHGA-team jaarlijks circa 2000 uur besteedt aan historisch
onderzoek, projectvoorbereiding en begeleiding is dit altijd onbezoldigd gedaan
uit liefde voor de stad en de historische geveltekens.
Per project of cluster van projecten
verwerft de WHGA sindsdien toestemming van de eigenaars en
restauratiebudgetten, en verleent de opdracht(en) aan de gecontracteerde
restaurator(en), dit alles in goed overleg met de VVAG. Inmiddels zijn op deze
wijze ook restauraties in de Stadsdelen Oost, West en Centrum gerealiseerd. Op
dezelfde wijze kon de opdracht gegeven worden om het (eerste) Wandelboekje uit
te geven: "Muurreclames
in Mokum - Oud-West".
Resultaat: 13
voltooide restauraties (inclusief 1 gevelsteen, gemiddeld ruim 4 restauraties
per jaar), waarvan 2 zonder directe bemoeienis van de WHGA.
Situatie 2014-2015:
de WHGA zette de werkzaamheden met verve voort. Hoewel de jaarlijks
beschikbare subsidie door Stadsdeel Centrum niet verhoogd werd slaagden wij
erin een flink aantal projecten op te starten, nadat toestemming van de
eigenaren verkregen was en ons budget nog niet uitgeput bleek. Ook nu weer
besteedde het kleine WHGA-team minstens zoveel vrijwilligersuren aan voorbereiding
en begeleiding als de feitelijke duur van de restauraties; vermoedelijk
leverden wij meer dan een manjaar werk ter waarde van circa 3x het
gesubsidieerde bedrag.
In 2015 namen onze activiteiten een andere wending: de WHGA assisteerde bij een
buurtinitiatief in Stadsdeel West, op bekend terrein dus, met een figuratieve
blikvanger volgens de "Kampense aanpak" (iets op een andere plaats
terugbrengen dan waar het gezeten had). Daarbij werd voor het eerst een
archieffoto volledig als basis gebruikt om door bewerking en projectie een 99%
nauwkeurige reproductie te maken.
Vervolgens konden we deze methode ook in de Stadsdelen Oost en Centrum
toepassen voor drie spraakmakende reconstructies, dit keer wel exact waar de
oorspronkelijke schilderingen gezeten hadden. Verder wist een van onze
restauratoren een ooit weggesloopt tegeltableau natuurgetrouw nieuw te
glazuren, te bakken en te monteren volgens een archieffoto.
Resultaat: 14
voltooide restauraties (gemiddeld ruim 7 restauraties per jaar) en 2 voltooid
in sept. 2015.
Situatie 2016-2019:
de WHGA ging enthousiast in hoog tempo door. Na Stadsdeel Centrum kregen
we na wel 10 jaar soebatten in 2016 eindelijk ook van Stadsdeel Zuid groen
licht en een contactamtenaar. Na een stevige selectie konden toen enige
projecten starten, nadat toestemming van de eigenaren verkregen was. Het kleine
WHGA-team was weer heel wat vrijwilligersuren kwijt aan onderzoek,
voorbereiding en begeleiding zodat het schilderwerk vlot zou verlopen.
In 2017 konden we nog wat eerder toegekend budget van Stadsdeel Oost besteden
aan restauraties langs de Amstel, maar ook in Centrum en West was de WHGA
actief. Verder zetten we de inhaalslag in Zuid voort, en zelfs even benoorden
de stad had de WHGA een project. N.a.v. de spectaculaire "Kampense
aanpak" aan de Hobbemakade kregen we fraaie publiciteit in de
Amsterdam-editie van de Telegraaf. Verder kon de WHGA merken dat goed voorbeeld
doet volgen, want meerdere bewoners en eigenaren namen zelf initiatief om de
historische geveldetails in ere te herstellen.
Daarna kregen we in 2018 nog wat bijzondere
projecten: een kunstschildering (referentie aan vroeger bedrijf), een eeuw oud
straatnaambord, een reclametekst op houten gevelbetimmering en een herontdekte
maar gebroken hardstenen reclametekst. Ook heel bijzonder was in 2019 een
vrijwel verdwenen reclametekst in de oude Jodenbuurt waar een heel verhaal
achter zat van oorlogsverdriet en emigratie, maar ook een overgekomen kleinkind
dat de naam van haar opa zelf mocht inschilderen terwijl haar moeder in Canada
via de telefoon meekeek. Dit kreeg ook weer uitgebreid publiciteit in de
Amsterdam-editie van de Telegraaf (en vervolgens in de Metro).
Helaas bleek ons dat we ook wel eens een verlies
moeten incasseren: in twee gevallen werden pogingen tot behoud in situ van een historische reclametekst
op een bord niet gehonoreerd. Eén bord verdween spoorloos, het andere kon na
bijlegging van een conflict met de eigenaar veiliggesteld worden. Wegens
onrealistische eisen van een andere eigenaar en gebrek aan geschikte
subsidiemogelijkheid kon een herontdekte bijzondere achterglasreclame niet in
zicht en gerestaureerd worden: een doornroosje dus.
Wat betreft de financiering maakten we voor
het eerst gebruik van een nieuwe subsidieregeling van bMA, die echter door de
aanvraag- en beoordelingsprocedure voor de WHGA niet geschikt is om voortvarend
op actuele kansen in te spelen. Daarnaast blijft natuurlijk de mogelijkheid van
financiering via een buurtinitiatief, maar ook dat is geen simpele weg
gebleken. Bij gebrek aan beter waren we er toch blij mee ! Een poging om bij
een fonds subsidie los te weken is tot nu toe niet geslaagd zodat we vooral
blijven leunen op steun van de Stadsdelen en bMA, hoewel een stadsbrede
generieke regeling de voorkeur krijgt van VVAG + WHGA.
Resultaat: 30
voltooide restauraties (gemiddeld ruim 7 restauraties per jaar), waaronder 7
"eerste stenen", 1 stenen reliëftekst en 2 tegeltableau's.
Streven voor 2020:
de WHGA houdt ambitie m.b.t. minimaal 1 restauratie in Stadsdeel-Noord,
maar eerder gelegd contact heeft nog niet geleid tot in beweging komen van de
betreffende ambtenaren. N.a.v. onze restauraties aan (voormalige)
schoolgebouwen zijn onze goede contacten met de beherende ambtenaren van belang
voor behoud van kenmerkende schoolopschriften.
Er is nu een redelijk goed contact met
enkele vastgoedbedrijven zodat we hopen dat deze sector zich nog wat meer wil
gaan inspannen om (samen met de WHGA) historische (gevel)details zoals onze
gewaardeerde historische reclames te behouden indien een pand voor hergebruik
verbouwd wordt.
Behalve de restauraties van geschilderde reclames wil de WHGA ook meer aandacht
richten op accentueren van architectonische teksten en eerste stenen. Met de
penningmeester van de VVAG is afgesproken dat u als belangstellende voor deze
vorm van kleine geveltekens een bijdrage aan toekomstige restauratie(s) kunt
leveren. Kleine objecten die vanaf straatniveau bereikbaar zijn kunnen meestal
voor pakweg honderd euro gerestaureerd worden. Grotere objecten waar veel
onderzoek aan de gevel voor nodig is kosten meer tijd, denkt u daarbij aan 1
tot 2 werkweken die we aan de restauratieschilder moeten betalen. Daarbij komt
dat grotere objecten meestal hoog aan de gevel zitten wat huren van een solide
steiger noodzakelijk maakt. Wegens o.a. de ARBO-eis voor een veilige en ruime
werkplek laten wij dit door een steigerbouwbedrijf doen waarbij vooral "brengen
en halen" de kosten opjaagt. Daardoor komen de kostbaarste restauraties op
enkele duizenden Euro's.
Om u een idee te geven welke objecten in
2020 gerestaureerd kunnen worden zodra budget beschikbaar is:
Er zijn nog wel enkele
andere objecten, maar daarvan moet de WHGA eerst overleggen met de eigenaar.
Donaties en sponsoring:
de WHGA doet natuurlijk ook aan crowd funding. De reden is dat we de
restauratiekosten proberen te verdelen tussen de eigenaar, belangstellenden en
subsidiegevers.
Uw donatie, gift of schenking kunt u
overmaken aan de Vrienden Amsterdamse Gevelstenen/-tekens te Amsterdam
naar IBAN: NL85 INGB 0006 2592 58
onder vermelding van: "donatie t.b.v. WHGA XXXX"
In plaats van XXXX kunt u bijvoorbeeld de
WHGA-projectnaam vermelden, de straatnaam of postcode, of het Stadsdeel
waarvoor u uw donatie bij voorkeur wilt bestemmen. Wij kunnen niet steeds
garanderen dat we daar op korte termijn tot restauratie zullen overgaan maar
willen graag met uw voorkeur rekening houden. Bij sterke voorkeur, twijfel,
vragen, of aanbod van hulp of informatie raden we u aan om contact op te nemen
met de WHGA-projectleider:
020-6827423. Zonder vermelding van een doel komt uw donatie ten goede aan
restauratie van een onderhanden gevelteken. Belastingtechnisch is de culturele
ANBI-status van de VVAG
hierbij voor u een voordeel.
De WHGA verwelkomt sponsoring, financieel of
"in natura", met name indien u steigerbouwer bent of
incidenteel een mobiele hoogwerker ter beschikking wilt stellen voor een
beperkte periode. Neemt u s.v.p. contact op met de WHGA-projectleider: 020-6827423.
Toekomstperspectief:
als komende tijd voldoende restauraties gerealiseerd worden in Stadsdeel
Centrum en Stadsdeel Oost kan de WHGA wandel- of fietsrouteboekjes daarover
gaan voorbereiden. Daarmee hangt samen dat van een groot aantal geslaagde
restauraties de beschrijvingsbladen nog gecompleteerd moeten worden en via deze
website ontsloten.
Ter versterking van het beschikbare budget
moeten fondsen en donateurs nog worden aangeschreven.
Door organisatie van lezingen en
publiekswandelingen door het WHGA-team kan de belangstelling worden
aangewakkerd en wellicht wat extra inkomsten gegenereerd worden. Het zal u
duidelijk zijn dat deze nogal wat tijd vergende intenties nauwelijks door het
WHGA-team kunnen worden opgepakt naast de organisatie van de voorgenomen
restauraties.
Dus als extra voornemen noem ik de
uitbreiding van het WHGA-team met een promotiemedewerker en een fondsenwerver.